In het uitgestrekte en mysterieuze Inca-rijk klonk een geheime taal door de gangen van de macht, gereserveerd voor de elite. Deze taal, bekend als Puquina, wordt bijna mythisch beschreven, want het was geen Quechua of Aymara, de meest verspreide talen in de Andes. Het verhaal van Puquina is gehuld in mysterie, en hoewel het vandaag de dag uitgestorven is, blijft de erfenis voortleven in namen, titels en archeologische overblijfselen die een glorieus verleden oproepen.
De Geheime Taal van de Inca Elite
De Inca Garcilaso de la Vega, een mestizo-schrijver uit de 17e eeuw, schreef in zijn Koninklijke Commentaren van de Inca’s (1609-1617) over het bestaan van deze mysterieuze taal. In zijn woorden: “de Inca’s hadden een andere taal, die ze onderling spraken, die de andere Indianen niet begrepen en die ze niet mochten leren, aangezien het als goddelijke taal werd beschouwd.” Dit citaat voedt de fascinatie voor Puquina, een taal die als bijna heilig werd beschouwd en waarvan de exclusiviteit was voorbehouden aan de hoogste regionen van de Inca-macht.
Het was niet de algemene taal van de onderdanen van het rijk, zoals Quechua of Aymara, maar een taal die voorbehouden was aan de adel, aan degenen die het lot van het grootste rijk van Zuid-Amerika beheersten. De magistratus van Huancavelica, Cantos de Andrada, vermeldde ook in zijn brieven van 1586 het bestaan van een taal die anders was dan de overheersende talen in de Andes. Dit suggereert dat Puquina onder de elites in leven bleef, zelfs lang na de uitbreiding van Quechua en Aymara.
Geen Oud Quechua of Aymara
Wat Puquina nog intrigerender maakt, is dat het geen directe verwantschap heeft met Quechua of Aymara. Het was geen oude vorm van Quechua of een archaïsche vorm van Aymara; het was een volledig andere taal. Hoewel beide talen terrein wonnen en zich vestigden als de voornaamste talen van het rijk, bleef Puquina de taal van adel, priesters en leiders.
Enkele restanten van deze taal leven voort in eigen namen en adellijke titels. Namen zoals Korekenque en Manco, en titels zoals Capac (grote heer), zijn nalatenschappen van de Puquina-taal. Daarnaast hebben veel plaatsnamen, zoals Colcapata (een locatie in Cuzco), wortels in deze taal. Dit suggereert dat, hoewel Puquina als gesproken taal uitgestorven is, zijn sporen nog steeds leven in het landschap van de Zuid-Amerikaanse Andes.
Het Besluit van Onderkoning Toledo en Evangelisatie-Inspanningen
In 1575 erkende onderkoning Francisco de Toledo Puquina als een van de “belangrijkste talen” van de Andes, naast Quechua en Aymara. De onderkoning verordende dat Puquina in overweging moest worden genomen voor evangelisatie-inspanningen. Maar de Spaanse missionarissen waren praktisch: ze ontwikkelden evangelisatie- en grammaticaal materiaal alleen voor Quechua en Aymara, omdat dit de talen waren die door het grootste deel van de bevolking werden gesproken.
Toch werden er pogingen gedaan om taalmateriaal in Puquina te creëren. De jezuïet Alonso de Barzana (1530-1597), een vurige evangelist, ontwikkelde een grammatica en een klein lexicon voor deze taal. Deze teksten, hoewel beperkt, waren religieuze catechismussen en andere documenten bedoeld om de Inca-edelen die Puquina spraken, te bekeren tot het christendom. Hoewel deze werken de tand des tijds niet hebben doorstaan, bevestigt hun bestaan de interesse die deze taal in de 16e en 17e eeuw wekte.
De Geografie van Puquina
Dankzij koloniale documenten uit de 16e en 17e eeuw weten we dat Puquina in verschillende regio’s werd gesproken. Het was aanwezig rond het Titicacameer, in wat nu Puno is, maar het strekte zich ook uit tot Arequipa, Iquique in Chili, en Potosí in Bolivia. Sarmiento de Gamboa, in zijn kronieken uit 1551, beschrijft het gebruik ervan in deze gebieden en bevestigt de verspreiding van deze taal, lang voordat de Inca’s arriveerden.
“De Inca’s hadden een andere taal, die ze onderling spraken, die de andere Indianen niet begrepen en die ze niet mochten leren aangezien het als goddelijke taal werd beschouwd.”
Puquina had een unieke structuur, met vijf klinkers, en zijn invloed is te traceren in de toponymie van deze regio’s. Woordstammen zoals Laque (ravijn), Baya/Paya (vlakte), Mora (centrum) en Cachi (omheining) overleven in plaatsnamen zoals Titicachi (omheining van de zon) en Kontiti (brandende godheid). Deze taalkundige overblijfselen getuigen van het belang dat Puquina ooit had.
Puquina, Language of Tiahuanaco
The academic current that emerged in the 20th century, primarily developed in Peru, suggests that, according to evidence, the language of Tiahuanaco was not Aymara but Puquina. Tiahuanaco, one of the oldest and most enigmatic empires in South America, greatly influenced the Incas. When the Incas arrived in Cuzco, most of the region’s population spoke Aymara.
Onderzoeken suggereren dat de Inca’s in Cuzco aankwamen met Puquina als hun taal, omdat dit de taal was die overheerste in gebieden rondom het Titicacameer. Bij hun aankomst in Cuzco adopteerden de Inca’s tweetaligheid. Ze behielden Puquina als hun ceremoniële en politieke taal, terwijl Aymara werd gebruikt in het dagelijks leven. Tegen de derde generatie Inca’s beheerste de elite zowel Puquina als Aymara.
De Neergang van Puquina
Puquina begon snel af te nemen met de komst van de Spaanse veroveraars. In 1575 stelde onderkoning Toledo vast dat de belangrijkste talen van het onderkoninkrijk Quechua, Aymara en Puquina waren. Maar de missionarissen, die efficiënt wilden evangeliseren, besloten zich te richten op Quechua en Aymara, die door een groter aantal mensen werden gesproken. Zo werd Puquina aan de kant geschoven en verloor het zijn relevantie.
Ondanks het verdwijnen van Puquina als algemene taal, werden er pogingen ondernomen om het te behouden. Jezuïet Alonso de Barzana (1530-1597) probeerde het vast te leggen door middel van een grammatica en lexicon, en ontwikkelde religieuze teksten en een kleine catechismus in Puquina. Maar deze inspanningen waren onvoldoende om het uitsterven ervan te voorkomen.
De neergang van Puquina was grotendeels te wijten aan de val van de Inca-elite na de verovering en de consolidatie van Quechua en Aymara als dominante talen in koloniaal Peru. Hoewel de taal bijna werd vergeten, werken sommige Peruaanse academici en linguïsten vandaag de dag aan het herontdekken en revitaliseren ervan.
Een van de belangrijkste experts in deze inspanning is Dr. Rodolfo Cerrón-Palomino Balbín, hoogleraar en taalkundige, die onderzoek doet naar de geschiedenis en overblijfselen van Puquina in een poging om delen van deze mysterieuze taal te reconstrueren. Recente studies suggereren dat, hoewel het niet meer wordt gesproken, er nog veel te ontdekken valt over deze mysterieuze taal die ooit de stem van de goden en de Inca-keizers was.
Puquina: Verloren in de Tijd, maar Niet in de Andesnalatenschap
Puquina is meer dan een uitgestorven taal; het is een symbool van de culturele rijkdom van pre-Spanjaard Peru. Een taal die, door de Inca-elite werd gebruikt, de macht, mystiek en controle van de keizers over hun uitgestrekte rijk weerspiegelt. Het feit dat de Spanjaarden deze taal negeerden in hun evangelisatie-inspanningen droeg bij aan de vergetelheid ervan. Toch herinneren de namen, plaatsnamen en taalkundige overblijfselen die tot op de dag van vandaag zijn overgeleverd, samen met de academische inspanningen om het te herstellen, ons eraan dat Puquina nog steeds geheimen bewaart over de beschavingen die het spraken.
De heropleving van de belangstelling voor deze taal kan op een dag zijn plaats herstellen in de studie van pre-Spaanse culturen. Misschien zal Puquina in een niet al te verre toekomst een deel van zijn stem terugkrijgen en opnieuw weerklinken, zoals het deed in de ceremonies en rituelen van de Inca’s en de culturen die hen voorafgingen.
Wat denk jij? Puquina is slechts een van de vele fascinerende mysteries van de Inca-cultuur. Wist je van deze geheime taal?
Als je dit artikel interessant vond, deel het dan met vrienden of op je sociale media! Wij willen dat meer mensen dit deel van ons erfgoed leren kennen en de herinnering aan onze voorouders levend houden.
